Aile Mahkemesi ve Görevleri

Aile mahkemeleri, 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun uyarınca kurulmuş, aile hukukundan doğan uyuşmazlıklara bakan özel mahkemelerdir. Türkiye’de genel mahkemeler asliye hukuk ve sulh hukuk mahkemeleridir; bunların dışında kalan aile mahkemeleri, aile hukukundan doğan dava ve işlere bakmakla görevli özel bir statüye sahiptir.

Aile Mahkemesi ve Görevleri 

Toplumun en temel kurumu olan ailenin korunması, Türk hukuk sisteminde özel önem verilen alanlardan biridir. Bu amaçla kurulan aile mahkemeleri, aile hukukundan doğan uyuşmazlıkların çözümünde uzmanlaşmış yargı mercileridir. Aile mahkemeleri, hem evlilik birliğini ilgilendiren konularda hem de çocukların, eşlerin ve aile bireylerinin haklarının korunmasında görev yapar.

Aile mahkemelerinin görevleri arasında; boşanma ve ayrılık davaları, nafaka talepleri, velayet ve kişisel ilişki düzenlemeleri, mal rejiminden kaynaklanan uyuşmazlıklar, aile içi şiddete karşı koruma tedbirleri gibi pek çok konu bulunmaktadır. Ayrıca, evliliğin iptali, soybağı davaları ve evlat edinme gibi aile yapısını doğrudan ilgilendiren meseleler de aile mahkemelerinin görev alanına girer. Bu mahkemeler, aile bireyleri arasındaki hassas dengeleri gözeterek, tarafların menfaatlerini ve özellikle çocukların üstün yararını korumayı amaçlar.

Aile Mahkemesi Nedir?

Aile mahkemeleri, 4787 sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun uyarınca kurulmuş, aile hukukundan doğan uyuşmazlıklara bakan özel mahkemelerdir. Türkiye’de genel mahkemeler asliye hukuk ve sulh hukuk mahkemeleridir; bunların dışında kalan aile mahkemeleri, aile hukukundan doğan dava ve işlere bakmakla görevli özel bir statüye sahiptir. Aile mahkemeleri, toplumun temel kurumu olan ailenin korunması amacıyla düzenlenmiş olup, aile hukukuna ilişkin boşanma, nafaka, velayet ve mal rejimi gibi davaları görürler. Nüfusu yüz bini aşmayan yerlerde aile mahkemeleri bulunmayabilir; bu durumda davalara kurulunca belirlenen asliye hukuk mahkemesince aile mahkemesi sıfatıyla bakılır.

Aile Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

Aile mahkemelerinin görev alanı geniştir ve kanunlarda açıkça düzenlenmiştir. Bu görevler arasında boşanma davaları, evliliğin iptali, mal rejiminden doğan davalar, nafaka ve velayet gibi aile hukukundan doğan dava çeşitleri yer alır. Ayrıca aile konutu şerhi konulması, evlat edinme, nişanın bozulması nedeniyle açılacak tazminat davaları da aile mahkemelerinde görülen davalardandır. Bunun yanı sıra, aile içindeki şiddet vakalarında 6284 sayılı Kanun kapsamında koruma tedbirleri alınması da aile mahkemesi tarafından verilen kararlardandır. Dolayısıyla aile mahkemeleri, hem aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıkları çözmekte hem de ailenin korunmasına yönelik tedbirleri uygulamaktadır.

Aile Mahkemelerinin Yapısı ve İşleyişi

Aile mahkemeleri, asliye mahkemesi derecesinde olmak üzere tek hâkimli mahkemeler şeklinde örgütlenmiştir. Hakimlerin, aile hukuku alanında lisansüstü eğitim almış veya bu alanda deneyimli kişiler arasından seçilmesi tercih edilir. Bununla birlikte her aile mahkemesinde bir psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı görev yapar. Bu uzmanlar, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların çözümünde hakime rapor sunar ve özellikle velayet gibi hassas konularda mahkemeye yardımcı olurlar. Aile mahkemelerine başvuran tarafların dilekçeleri tevzi bürosu aracılığıyla ilgili mahkemeye yönlendirilir. Nüfusu yetersiz bölgelerde ise davalar, asliye hukuk mahkemeleri tarafından aile mahkemesi sıfatıyla yürütülür.

Aile Mahkemesinde Yargılama Usulü

Aile mahkemelerinde yargılama usulü, hem Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümleri hem de görev ve yargılama usullerine dair kanun hükümleri çerçevesinde şekillenir. Kanuna göre, hakim davanın esasına girmeden önce tarafları uzlaştırmaya ve sulhe davet eder. Bu durum, aile içindeki ilişkilerin kopmadan çözümlenmesine yönelik bir uygulamadır. Boşanma davalarında ise özel usuller geçerlidir; örneğin tarafların ikrarı hakimi bağlamaz ve hakim, delilleri serbestçe değerlendirir. Ayrıca aile mahkemelerinin görevine girmeyen bir dava açıldığında, mahkeme görevsizlik kararı verir ve tarafların talebi üzerine dosya kararı veren mahkemeye en yakın görevli mahkemeye gönderilir. Aile hukukuna özgü bu usuller sayesinde, davaların hem hızlı hem de toplumun temeli olan aile kurumunu gözeten bir şekilde görülmesi amaçlanır.

Nöbetçi Aile Mahkemesi Uygulaması

Adliyelerde dava dilekçelerinin hangi daireye tevzi edileceği önceden bilinemediğinden, başvurular genellikle nöbetçi aile mahkemeleri üzerinden yapılır. Nöbetçi mahkeme, dava dilekçesini kabul ederek esas numarası verinceye kadar geçici işlemleri yürütür. Ayrıca tatil günlerinde veya adli tatillerde acil işlere bakmak üzere nöbetçi aile mahkemesi görevlidir. Bir yerdeki aile mahkemesinin birden çok dairesi varsa, bu dairelerden biri nöbetçi olarak belirlenir. Aile mahkemeleri’nin bu şekilde işleyişi, yargılamanın aksamaması ve özellikle aile içi şiddet gibi acil tedbir gerektiren durumlarda hızlı koruma sağlanması açısından önemlidir.

Aile Mahkemesine Dava Nasıl Açılır?

Aile hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümü için aile mahkemesine başvuru dilekçe ile yapılır. 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu hükümlerine uygun şekilde hazırlanan dava dilekçesi tevzi bürosuna sunulur, harç ve giderler ödendikten sonra dava açılmış olur. Görevli mahkeme aile hukukundan doğan davalar için mahkeme olan aile mahkemesidir; ancak aile mahkemesi kurulmayan yerlerde, davalara asliye hukuk mahkemeleri bakar. Bu durumda dava, asliye hukuk mahkemelerinde davanın aile mahkemesi sıfatı ile görülüp karara bağlanması usulüyle yürütülür. Kanuna göre, davanın açılmasında tarafların yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

Aile Mahkemesinde Görülen Davalar

Aile hukuku davaları kapsamına giren boşanma, nafaka, mal paylaşımı, velayet, evlat edinme, nişan bozma, soybağı ve aile içi şiddetten doğan koruma kararları gibi uyuşmazlıklar, doğrudan aile mahkemesinde dava konusu edilir. Görevli mahkeme aile mahkemesi olup, aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıkların tümü bu mahkemelerde görülür. Ancak aile mahkemesi kurulmayan yerlerde davalara, yüksek kurulunca belirlenen asliye hukuk mahkemelerinde davanın aile mahkemesi sıfatı ile görülüp karara bağlanması yöntemiyle bakılır. Aile mahkemesi’nin görev alanına giren bu davalar, toplum düzeni bakımından aile kurumunun korunması için özel önem taşır.

Aile Mahkemesine Boşanma Davası Açılması

Boşanma, en çok görülen aile hukuku davaları arasındadır ve aile mahkemesi’nde açılır. Aile mahkemesinin görevi boşanma davalarında tarafların iddialarını incelemek, delilleri değerlendirmek ve karara varmaktır. Aile mahkemesine bir boşanma davası açarken, dilekçeye boşanma sebepleri, deliller ve talepler açıkça yazılmalıdır. Aile mahkemesi sıfatı ile görev yapan hakim, delilleri serbestçe takdir eder. Aile mahkemesi’nin kurulmadığı yerlerde boşanma davası, asliye hukuk mahkemesi sıfatı ile görülüp karara bağlanır. Bu nedenle, boşanma davası bakımından aile mahkemesi varsa görevli mahkeme aile mahkemesidir; yoksa asliye hukuk mahkemesi olarak görülür.

Aile Mahkemesi Kararlarına Karşı Başvuru Yolları

Aile mahkemesi kararlarına karşı kanun yollarına başvuru mümkündür. İlk derece mahkemesi kararına karşı taraflar, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun öngördüğü şekilde istinaf başvurusu yapabilirler. Bu başvuru, kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde, kararı veren aile mahkemesi’ne sunulacak istinaf dilekçesiyle gerçekleşir. İstinaf incelemesi sonucunda verilen kararın şartları uygunsa temyiz yolu da mümkündür. Parasal sınırın altında kalan bazı hükümler için ise mahkemesi kararları kesin olduğundan aleyhine temyiz başvurusu yapılamaz. Böylece, aile mahkemesinde görülen dava ve işler aile hukukuna uygun şekilde sonuçlandırılır ve üst denetim mekanizması işletilmiş olur.