I. Franchise Sözleşmesi Nedir? (İmtiyaz Sözleşmesi)
Franchise yahut franchising sözleşmeleri Türk hukukunda düzenlenmemiş olan “sui generis” sözleşmelerdendir. Dolayısıyla kanunda düzenlenen sözleşmelerin çeşitli özelliklerini ihtiva edebilirler.
Franchise Sözleşmesi, Türk hukukunda düzenlenmemiş olmasının yanı sıra asli edimlerinin fazlalığı ve edimlerin sözleşmeden sözleşmeye değişkenlik göstermesi özellikleriyle ön plana çıkmaktadır.
Franchising Sözleşmesi, her iki tarafa karşılıklı hak ve yükümlülükler getiren, bağlayıcılığı olan sürekli borç ilişkisi doğuran çerçeve bir sözleşmedir.
II. Franchising Nedir?
İngilizceden iktibas edilen “Franchising” teriminin Türkçe karşılığı “imtiyaz” olup, bir şirketin, mal ve hizmetlerinin belli bir bölgede satılmasına izin vermesi anlamında kullanılmaktadır. Franchise, şirketin ürün ve hizmetlerinin yanı sıra kalitesi ve markasıyla bağdaşan yönlerini bir bedel karşılığında alarak isim hakkını kullanmaktır. Franchising veren taraf, sahibi olduğu işletme üzerinde franchising alana bir kullanma hakkı tanımakta, franchising alanı kendi işletme sistemine entegre etmektedir.
A. Franchising İle Bayilik Arasındaki Farklar
Franchising sisteminin bayilik ve acentelik sisteminden birtakım farkları bulunmaktadır.
Franchising sisteminin bayilikten farkları şöyledir:
- Bayilik sisteminde isim hakkı verilmezken, franchisingte isim hakkı verilmektedir. Franchising alan merkez ile aynı standartlarda garantili hizmet vermekle yükümlüdür.
- Bayilik sisteminde bayilik alanın eğitim alması bir zorunluluk değilken franchise girişimcilerinin eğitimden geçmesi gerekliliktir.
- Bayilikten farklı olarak franchise sisteminde girişimciler, sözleşme süresince markayı kullanmak için bir bedel ödemektedir.
- Bayiler, franchisinge kıyasla daha bağımsızdır.
- Franchise sisteminde girişimcinin işletmesi, merkezi işletmeyle aynı dekorasyona ve pransiplere sahiptir.
B. Franchising İle Tek Satıcılık Sözleşmesi Arasındaki Farklar
Her ikisi de çerçeve niteliğinde olan bu sözleşmeler, esasen birbirinden farklı unsurlar ihtiva etmektedir.
- Tek satıcılık sözleşmesi, yalnızca sözleşme konusu malların satışını kapsar. Franchising sözleşmesi ise satışın dışında, pazarlama, kullanma, dağıtım ve hatta üretim gibi faaliyetleri de kapsar.
- Tek satıcılık sözleşmesinde satıcının tekel hakkı söz konusudur. Franchising’de ise franchising alanın dışında başkalarına da franchising verilebilir.
- Tek satıcılık sözleşmesinde satılan şey ürün yani mallardır. Franchising’de ise yalnızca ürünlerin değil hizmetlerin de satış, pazarlama ve dağıtımı yapılabilir.
C. Franchising İle Acentelik Sistemi Arasındaki Farklar
Franchising sisteminin acentelik ile olan farklılıkları ise şöyledir:
- Acentelik sisteminde acente ile ana işletme arasında herhangi bir fark olmayıp, acentenin işlemleri ana işletmeyi bağlar niteliktedir. Ancak franchising sisteminde taraflar yasal olarak bağımsızdır. Dolayısıyla franchising veren franchising alanın işlemleriyle bağlı değildir.
III. Franchise Sözleşmelerin Unsurları
- Franchise sözleşmeler, sürekli borç ilişkisi içeren bir sözleşmedir. Sözleşmeden doğan yükümlülükler tek bir edimle değil sözleşmenin süresi boyunca tekrar eden edimlerle yerine getirilir.
- Franchise sözleşme, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.
- Franchise alan taraf franchise verenden bağımsızdır. Kendi nam ve hesabına çalışan bağımsız bir işletmedir.
- Mevcut bir franchise sistemi var olmalıdır. Franchise alan tarafa sunulacak bir iş modeli veya organizasyon bulunmalıdır. Ayrıca bu model / organizasyon pazarlanmaya müsait olmalıdır.
- Franchise verene belli bir ücret ödenmelidir. Franchise alan taraf iki tarafa borç yükleyen bu sözleşme gereği franchise verene belli bir franchising bedeli ödemelidir.
IV. Franchise Sözleşmelerin Türleri
Franchising sözleşmelerin sunulan hizmete göre değişiklik gösteren türleri bulunmaktadır. Bunlar, ürün, hizmet, işletme, üretim ve dağıtım şeklinde sınıflandırılabilir.
- Ürün franchisingi: franchise alan franchise verenin ürünlerinin sürümünü yapar ve piyasaya arzını sağlar. Bunu yaparken franchise verenin ismini ve markasını kullanabilir.
- İşletme Franchisingi: franchise alan franchise verenin isim ve markasını kullanabilir. Bunun yanı sıra franchise alanine işletmeyi kurmasına ve işletmesine kadarki süreçlere franchise veren dahil olur.
- Hizmet Franchisingi: franchise alan franchise verenin yönlendirmesiyle sözleşmeye konu hizmeti tüketiciye sunar. Franchise verenin isim ve markasını kullanır. Otelcilikteki franchising sözleşmeleri bu şekildedir.
- Üretim Franchisingi: franchise alan franchise verenin isim ve markası altında, onun talimatlarına uyarak ve onun üreteceği ürünleri kendisi üretir.
- Dağıtım Franchisingi: franchise alan herhangi bir üretim yapmaksızın sadece franchise verenin markasını kullanarak yine onun ürünlerinin dağıtımını ve satışını üstlenir.
V. Franchising Sözleşmelerinin Sona Ermesi
Franchise sözleşmeleri, belirli ya da belirsiz süreli olacak şekilde yapılabilir. Belirli süreli olarak yapıldığında taraflarca yenilenmediği takdirde, sözleşmede öngörülen sona erme tariihinde kendiliğinden sona erer.
Belirsiz süreli franchising sözleşmeleri ise karşı tarafa sunulacak makul sürede fesih ihbarında bulunulması halinde yahut haklı sebepler varsa bunun karşı tarafa bildirilmesiyle sona erer.
Franchise anlaşması için öngörülen bir diğer sona erme şekli ise olağanüstü fesih yoludur. Taraflarca öngörülemeyecek durumlar veya tarafların artık sözleşmeyi sürdürmelerinin beklenemeyeceği haller ortaya çıkmışsa, franchise Sözleşmesi olağanüstü fesih yoluyla sona erdirilebilir.
Sayılanların dışında, sözleşme taraflarından birinin ölümü, kalıcı olarak fiil ehliyetini kaybetmesi ve iflasına karar verilmesi hallerinde de sözleşme sona erer.
***
Franchise hukuku, ticaretin gelişmesi ve uluslararası rekabetin artmasıyla birlikte çok önemli bir hukuk disiplini haline gelmiştir. Günümüz iş dünyasında franchising sistemi sıklıkla kullanılmaktadır. Franchising sözleşmeleri kanunda düzenlenmeyen nevi şahsına münhasır sözleşmeler olması hasebiyle hukuki yönden kritik öneme sahiptir. Dolayısıyla bu sözleşmelerin hazırlanması süreçlerinin deneyimli bir franchising hukuku avukatı ile yürütülmesi sözleşmenin taraflarına büyük faydalar sağlar.