Yedek ve Art Mirasçı Atama
Medeni Kanun'a göre yedek mirasçı, asıl mirasçı engellenirse mirası devralır; art mirasçı ise mirası belirli bir zamanda veya ön mirasçının ölümünde alır. Bu düzenlemeler mirasbırakanın iradesini güvence altına alır.
Yedek ve art mirasçı atama, Medeni Kanun’un 520 ve 521’inci maddelerinde düzenlenmiştir. Her iki işlem de ölüme bağlı tasarruflardandır. Birbiriyle ilişkili konular olması nedeniyle bu iki işlemi aynı yazıda ele alacağız.
A. Yedek Mirasçı Atama
1. Yedek Mirasçı Atama Nedir?
Yedek mirasçı atama eski kanunumuzda (743 sayılı Medeni Kanun) alelade ikameli mirasçı nasbı ismiyle düzenlenmişti. Mevcut halini yeni Türk Medeni Kanunu ile kazanmıştır. Kanunun 520’nci maddesine göre mirasbırakan, atadığı mirasçı kendinden önce vefat ettiği yahut mirası reddettiği takdirde onun yerine geçmek üzere bir veya birden fazla kişiyi yedek mirasçı olarak atayabilir. Yani mirasbırakan, “mirasçım A olsun, o mirasçı olamazsa B olsun, o da mirasçı olamazsa mirasçım C” olsun diyebilir. Aynı kurallar belirli mal bırakmada da geçerlidir.
Söz konusu düzenleme, mirasbırakanın atadığı kişinin mirasçılığına engel bir durumun çıkması ihtimali göz önünde bulundurularak getirilmiştir. Bu bakımdan kanun koyucu, mirasbırakana geniş bir hareket alanı ve imtiyaz tanımıştır.
Yedek mirasçı konusunda bilinmesi gereken husus, atanmış mirasçının değil, mirasbırakanın mirasçısı olduğudur. Yedek mirasçı ölüme bağlı tasarruftan doğrudan yararlanamamakta; asıl mirasçının mirasçılığına engel çıkarsa tasarruftan yararlanmaktadır.
Yukarıda yapılan tanımda görüldüğü üzere yedek mirasçı bir kişi olabileceği gibi birden fazla kişi de olabilir. Ayrıca yedek mirasçının gerçek kişi yanı sıra tüzel kişi olması da mümkündür.
Atanmış mirasçı mirasbırakanın vefatı sırasında hayatta ise yedek mirasçılık söz konusu olmaz.
2. Yedek Mirasçı Atama Şartları
Kanun metninde mirasbırakanın yedek mirasçı atayabilmesi, atadığı mirasçının kendisinden önce ölmüş veya mirası reddetmiş olması şartlarına bağlanmıştır. Ancak yaygın kanaat, şartların bu ikisiyle sınırlı olmadığı yönündedir. Yani mirasçılığa engel başkaca durumların varlığı halinde (örneğin mirasçılıktan çıkarma, mirastan yoksunluk) de yedek mirasçı atanabileceği kabul edilmiştir.
B. Art Mirasçı Atama
1. Art Mirasçı Atama Nedir?
Eski kanunumuzda fevkalade ikameli mirasçı nasbı ismiyle düzenlenen bu müessese, yeni kanunumuzun 521’inci maddesinde art mirasçı atama başlığı altında düzenlenmiştir. Maddeye göre mirasbırakan, ölüme bağlı tasarruflarla ön mirasçı olarak atadığı kişiyi, mirasını art mirasçıya devretmekle yükümlü kılabilir. Yani söz konusu düzenleme, mirasbırakanın sıralı ve art arda olacak şekilde birden fazla mirasçı atayabilmesine imkan tanımaktadır. Ancak mirasbırakan aynı yükümlülüğü art mirasçıya yükleyemez. Yani mirasbırakan, “öncelikle A’yı, onun vefatından sonrası için B’yi, B’nin vefatından sonrası için C’yi mirasçı tayin ediyorum” diyemez. Art mirasçı atama işlemine ilişkin usuller belirli mal bırakmada da uygulanır. Kanun metnindeki tanımda iki ayrı mirasçı öznesine rastlanmaktadır. Bunlar ön mirasçı ve art mirasçıdır. Ön mirasçı mirasın ilk alıcısı, art mirasçı ise sonraki alıcısıdır. Ön mirasçı, kendisine geçen miras üzerinde ancak belirli bir zamanda art mirasçıya devretmek şartıyla geçici olarak hak sahibi olur.
2. Mirasın Ön Mirasçıya Geçmesi
Art mirasçı atama, vasiyetname yoluyla yapılmaktadır. Vasiyetname yoluyla mirasçı atama işlemi yapıldıktan sonra miras, mirasbırakanın ölümüyle birlikte ön mirasçıya geçer. Ön mirasçı, atanmış mirasçılar gibi yani kendiliğinden mirasa hak kazanır (m. 524).Mirasın art mirasçıya geçmesine imkan yoksa örneğin art mirasçı ölmüşse, miras kesin olarak ön mirasçıya geçer. Ön mirasçı da hayatta değilse ön mirasçının kendi mirasçılarına geçer (m. 522/3).
3. Ön Mirasçının Hak ve Yükümlülükleri
Ön mirasçının en temel görevi, mirasbırakandan kendisine geçen mirası art mirasçıya devretme yükümlülüğüdür ve bu şartla mirasa sahip olur (m. 524/2).Art mirasçı atama işleminde mirasın geçiş zamanı belirlenmiş ve fakat bu tarih gelmeden ön mirasçı ölmüşse, mirasın durumu nasıl olacaktır? Kanun koyucu bu ihtimali düşünerek henüz art mirasçıya geçme vakti gelmeyen mirasın güvence gösterilmesi koşuluyla ön mirasçının mirasçılarına teslim edilmesini kabul etmiştir. Esasen güvence yükümlülüğü yalnızca ön mirasçının mirasçılarına teslimde aranan bir şart değildir. Mirasbırakan, ön mirasçıyı güvenceden bağışık tutmadığı takdirde, mirasın ön mirasçıya geçişinde de güvence gösterilmesi gereklidir (m. 523/2). Ön mirasçı, güvence göstermediğinde yahut art mirasçının haklarını tehlikeye düşürdüğünde, mirasın resmen yönetimine karar verilir (m. 523/4).
4. Mirasın Art Mirasçıya Geçişi
Mirasın art mirasçıya geçişinde iki olasılık söz konusu olabilir. Mirasın geçiş zamanı gösterilmişse, belirlenen zamanda; gösterilmemişse, ön mirasçının ölümüyle birlikte miras art mirasçıya geçer. Geçiş zamanı belirlenmiş ve belirlenen zaman gelmeden önce ön mirasçı ölmüşse, miras art mirasçıya geçmez. Ön mirasçının kendi mirasçılarında kalır. Ancak yukarıda ifade edildiği üzere ön mirasçının mirasçıları da güvence gösterme yükümlülüğü altındadır.5. Mirasın Art Mirasçıya Doğrudan Geçtiği Haller
Mirasın ön mirasçıdan art mirasçıya geçişi genel olarak ön mirasçı tarafından yapılan devirle söz konusu olmaktadır. Ancak bazı hallerde miras, ön mirasçı üzerinden değil doğrudan mirasbırakandan art mirasçıya geçebilir. Kanunun 525/3’inci maddesinde düzenlenen bu haller, ölüm, mirastan yoksunluk ve mirasın reddi halleridir.a) Ön mirasçı mirasbırakandan önce öldüğü takdirde mirasın doğrudan art mirasçıya geçmesi söz konusu olur.
b) Ön mirasçı mirastan yoksunluk sebeplerinden biriyle mirasçılık sıfatını kaybetmişse, miras doğrudan art mirasçıya geçer.
c) Ön mirasçı mirasın reddi işlemi ile mirasçılık vasfını kaybetmişse yine miras doğrudan art mirasçıya kalır.