Tüketici Kanununda Ayıplı Mal Ve Ayıplı Hizmet

Ayıplı mal, tarafların kararlaştırdığı örnek veya modele uymayan ve gerekli özellikleri taşımayan, sözleşmeye aykırı maldır. Ayıplı hizmet ise, belirlenen süre içinde başlamayan ve kararlaştırılan özelliklere sahip olmayan, sözleşmeye aykırı hizmettir.

Ayıp, bir ürün ya da hizmette ortaya çıkan maddi, hukuki yahut ekonomik eksikliktir. Ayıplı mal ve ayıplı hizmet kavramları 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK)’da düzenlenmiştir.

A. Ayıplı Mal

TKHK’nın 8’inci maddesine göre ayıplı mal, tüketiciye teslimi sırasında tarafların kararlaştırdığı örnek veya modele uygun olmayan, objektif olarak taşıması gereken özelliklere sahip olmayan, bu yönüyle de sözleşmeye aykırı olan maldır.

Ayıplı mal, alıcı ile satıcı arasında kurulan sözleşmeye aykırı olarak teslim edilen maldır. Malın ambalajında, etiketinde, reklamlarında, satışa sunulduğu internet portalında yahut kullanma kılavuzunda belirtilen özelliklerden bir veya birkaçına sahip olmayan ürün ayıplıdır. Yine satıcının bildirdiği ya da teknik düzenlemesinde gösterilen niteliğe aykırı olan mal ayıplıdır. Bunun yanı sıra tüketicinin bir üründen makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran eksiklikler de malı ayıplı kılmaya yeterlidir.

Borçlar Kanunu’nun 219’uncu maddesine göre, bir tüketicinin satın aldığı maldaki ayıp iki şekilde ortaya çıkabilir:

Satıcının taahhüt ettiği vasıfların bulunmaması,

Malın özelliği gereği malda bulunması zorunlu vasıfların eksik olması.

Maldaki ayıp, lüzumlu vasıflardaki eksiklik dolayısıyla ortaya çıkmışsa, satıcı bunu bilmese bile sorumlu olur.

B. Ayıplı Hizmet

TKHK’nın 8’inci maddesine göre ayıplı hizmet, sözleşmeyle öngörülen süre içinde başlanmayan, taraflarca kararlaştırılan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımayan, bu yönüyle de sözleşmeye aykırı olan hizmettir.

Hizmet sağlayıcının bildirdiği, internet portalında yahut reklam ve ilanlarda gösterilen özellikleri taşımayan hizmet ayıplıdır. Keza tüketicinin o hizmetten makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler de ayıp sayılır.

C. Ayıp Ne Şekilde Ortaya Çıkar?

Girişte yapılan tanımdan da anlaşılacağı üzere ayıp, hukuki, maddi veya ekonomik eksiklik şeklinde ortaya çıkabilir.

1. Maddi Ayıp

Malda bulunan, tahsis edildiği amaca uygun şekilde kullanılmasını engelleyen ayıp maddi ayıptır. Benzer şekilde hizmete konu materyalde veya hizmetin yerine getirilmesi sürecinde ortaya çıkan ayıp maddi ayıptır. Örneğin, buzdolabının iyi soğutmaması, kuru temizleme hizmetinin kötü sunulması maddi ayıplardır.

2. Hukuki Ayıp

Satışa konu mal veya hizmetten faydalanmayı azaltan veya ortadan kaldıran hukuki eksikliklerdir. Örneğin imarlı denilerek satılan bir arsanın imarsız olması hukuki ayıptır.

3. Ekonomik Ayıp

Mal ya da hizmetin ekonomik değerini düşüren ayıplardır. Satın alınan araçta bazı parçaların boyalı olması yahut aracın kilometresinin düşürülmüş olması ekonomik ayıptır. Bunun dışında, elektrik tüketimi az olduğu için tercih edilen bir makinenin, belirtilen daha fazla elektrik sarfiyatı yapıyor olması ekonomik ayıptır.

D. Ayıplı Mal ve Ayıplı Hizmetten Doğan Sorumluluk

Satıcı, elindeki malı satış sözleşmesine uygun şekilde karşı tarafa teslim etmekle yükümlüdür. Malın ayıplı olmasından satıcı sorumludur. Ancak satıcı TKHK m.9 gereği, ürünün reklamında yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ve olmasının beklenemeyeceğini ispat ederse ürün reklamında belirtilen açıklamalar ile bağlı olmaz. Yine satıcı, ürün reklamındaki açıklamaların sözleşmenin kurulması sırasında düzeltildiğini yahut sözleşmenin kurulması ile reklam açıklaması arasında bir nedensellik bağı olmadığını ispatlarsa sorumlu olmaz.

Hizmet sağlayıcı, sözleşmeye uygun biçimde hizmet ifa etmekle yükümlüdür. Hizmeti ayıplı olarak sunduğunda sorumluluk alıcıya aittir. Ancak m.9’da olduğu gibi hizmet sağlayıcı, reklam yoluyla yapılan açıklamalardan haberdar olmadığını ispat ederse, reklam açıklamasıyla bağlı kalmaz (6502 sayılı TKHK, m.14).

E. Malın Ayıplı Olması Halinde Tüketicinin Seçimlik Hakları

Malın ayıplı olması durumunda tüketiciye tanınan haklar, Kanunun 11’inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre;

Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme bedelin iadesiyle birlikte,

Satılanı alıkoyarak ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,

Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,

Satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme,

Kanunda sayılan seçimlik hakları tüketici tek taraflı olarak kullanabilir. Satıcı, tüketicinin talebini yerine getirmekle yükümlüdür. Tüketici, ücretsiz onarım ve ayıpsız misliyle değiştirme taleplerini satıcının yanı sıra üretici veya ihracatçıya karşı da ileri sürebilir. Her üçü de ücretsiz onarım ve ayıpsız misliyle değiştirme konusunda müteselsilen sorumludur. Bu iki seçimlik talepten birinin tercih edilmesi durumunda, satıcı, üretici yahut ihracatçı azami 30 iş günü içinde talebi yerine getirmelidir. Konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda bu süre 60 iş günüdür. Satış Sonrası Hizmetler Yönetmeliğine ekli listede yer alan mallar açısından ise bu süre 20 gündür.

Tüketici TKHK’da düzenlenen seçimlik hakların yanı sıra şartları varsa Borçlar Kanunu hükümlerine istinaden tazminat talebinde de bulunabilir.

F. Hizmetin Ayıplı Olması Halinde Tüketicinin Seçimlik Hakları

Sözleşmeye konu hizmet ayıplı şekilde yerine getirildiği taktirde tüketicinin hizmet sağlayıcıya karşı ileri sürebileceği seçimlik talepler şunlardır:

Hizmetin yeniden görülmesini isteme,

Hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı,

Hizmetteki ayıp oranında bedelden indirim,

Hizmet için ödediği bedelin iadesini de içeren sözleşmeden dönme,

Tüketici söz konusu seçimlik haklarını tek taraflı olarak kullanabilir. Hizmet sağlayıcı talebi yerine getirmekle yükümlüdür.

Hizmetin ücretsiz onarımı yahut yeniden görülmesi, sağlayıcı açısından olumsuz güçlükleri beraberinde getiriyorsa, tüketici söz konusu seçimlik haklarını kullanamaz.

Tüketici, sözleşmeden dönme yahut ayıp oranında bedel indirimi talep etmişse, ödediği bedelin tamamı ya da indirim tutarı kendisine iade edilmelidir.

Kanunun 15’inci maddesi gereği, hizmetin ücretsiz onarımı yahut yeniden görülmesi talepleri hizmet sağlayıcı tarafından azami 30 iş günü içinde karşılanmalıdır. Aksi durumda tüketici, diğer seçimlik haklarını kullanabilir.

Tüketici TKHK’da düzenlenen seçimlik hakların yanı sıra şartları varsa Borçlar Kanunu hükümlerine istinaden tazminat talebinde de bulunabilir.

G. Malın Ayıplı Olduğunun İspat Yükü

Kanunda mal ya da hizmetin ayıpsız olduğunu ispat etme yükü kural olarak satıcıya / hizmet sağlayıcıya yüklenmiştir. TKHK, ispat yükünde tüketici lehine karineler getirmiştir. Şöyle ki, teslim tarihinden itibaren 6 ay içinde ortaya çıkan ayıpların teslim tarihinde de var olduğu kabul edilmektedir. Bu süre içerisindeki ayıp iddiasının geçerli olmadığını ispat yükü satıcıdadır.

Tüketici, sözleşmenin kurulduğu tarihte haberdar olduğu veya haberdar olmasının kendisinden beklendiği ayıplarda seçimlik haklarını kullanamaz. Örneğin, ikinci el araba satın alan tüketicinin, lastiklerin aşınmış olduğunu bilmesi beklenir. Haliyle tüketici, lastiklerin aşınmış olmasından hareketle malın ayıplı olarak kendisine satıldığını iddia edemez.

H. Tüketicinin Seçimlik Taleplerinde Zamanaşımı

Kanunda veya taraflar arasındaki sözleşmede daha uzun süre öngörülmemişse, ayıplı maldan sorumluluk, malın tüketiciye tesliminden itibaren 2 yıllık zamanaşımına tabidir. Konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda ise ayıptan sorumluluk 3 yıllık zamanaşımına tabidir. İkinci el satışlarda bu süre 1 yıl; ikinci el konut veya tatil amaçlı taşınmazlarda 2 yıldır. Maldaki ayıbın ağır kusur veya hileyle gizlendiği hallerde zamanaşımı süresi uygulanmaz.

Hizmetin ayıplı olması halinde, kanun veya sözleşme ile daha uzun bir süre öngörülmemişse, ayıplı hizmetten sorumluluk 2 yıllık zamanaşımı süresine tabidir. Hizmetteki ayıp, ağır kusur veya hileyle gizlenmişse, zamanaşımı hükümleri uygulanmaz.