Yakalama ve Gözaltına Alma Nedir

Yakalama ve gözaltına alma, ceza muhakemesi hukukunda kişilerin özgürlüğünü kısıtlayan iki önemli tedbirdir. Yakalama işlemi, suç işlediği şüphesi bulunan bir kişinin yakalama anından itibaren özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanmasıdır.

Yakalama ve Gözaltına Alma Nedir

Yakalama ve gözaltına alma, ceza muhakemesinde sıkça başvurulan ve kişilerin özgürlüğünü kısıtlayan iki önemli tedbirdir. Yakalama, suç işlendiğine dair kuvvetli şüphe bulunan hallerde kolluk kuvvetlerinin ya da Cumhuriyet savcısının kararıyla kişinin geçici olarak özgürlüğünden yoksun bırakılmasıdır. Gözaltına alma ise, yakalanan kişinin soruşturmanın sağlıklı yürütülmesi amacıyla belirli bir süre kolluk gözetiminde tutulmasıdır. Bu süre kural olarak 24 saat olup, toplu suçlarda uzatılabilmektedir. Her iki tedbir de, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkını doğrudan etkilediği için sıkı yasal şartlara bağlanmış, keyfi uygulamaları önlemek adına hakim ve savcı denetimine tabi kılınmıştır. Böylece hem kamu düzeninin korunması hem de birey hak ve özgürlüklerinin güvence altına alınması hedeflenmektedir.

Yakalama ve Gözaltına Alma

Yakalama ve gözaltına alma, ceza muhakemesi hukukunda kişilerin özgürlüğünü kısıtlayan iki önemli tedbirdir. Yakalama işlemi, suç işlediği şüphesi bulunan bir kişinin yakalama anından itibaren özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanmasıdır. Kolluk kuvvetleri, suçüstü hâllerde ya da hakkında yakalama emri bulunan kişiyi doğrudan yakalayabilir. Yakalama yerine en yakın kolluk birimine götürülen kişi, derhal cumhuriyet savcısına bildirilir.

Gözaltına alınma ise, yakalama sonrasında şüphelinin serbest bırakılmayarak soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınmasıdır. Gözaltına alınan kişi, yakalanan veya gözaltına alınan her şahıs gibi, avukatıyla görüşme ve yakınlarına haber verilmesini isteme hakkına sahiptir. Bu süreç Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği hükümlerine uygun yürütülmek zorundadır.

Yakalama Kararı

Yakalama kararı, özgürlüğü kısıtlayıcı bir işlem olup, mahkeme tarafından verilen yakalama emri veya cumhuriyet savcısının talebi üzerine alınabilir. Bazı durumlarda hâkim tarafından yakalama emri düzenlenmesini gerektiren özel şartlar vardır. Örneğin şüpheli ifadesine çağrıldığı hâlde gelmezse yakalama emri düzenlenebilir. Yine, hakkında yakalama emri çıkarılmış olan kişinin bulunduğu yerde derhal yakalama işlemi uygulanır.

Yakalama yerine en yakın hâkim bu kararı inceleyebilir ve gerekirse yakalama emri düzenlenmesi için onay verebilir. Ancak bir daha aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz. Bu kural, kişi özgürlüğünü korumaya yönelik önemli bir güvencedir.

Yakalama İşleminin Şartları

Yakalama işlemi, yalnızca kanunda öngörülen şartlar altında yapılabilir. Suçüstü hâllerde herkes tarafından yakalama mümkündür; diğer hallerde ise kolluk, cumhuriyet savcısının emri veya tarafından yakalama emri üzerine işlem yapabilir. Tutuklama kararı veya yakalama emri bulunması hâlinde kişi doğrudan yakalanabilir.

Yakalama işlemi yapıldığında, şüpheli derhal yakalama yerine en yakın hâkim önüne çıkarılmalıdır. Aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz ve kişi keyfi şekilde özgürlüğünden mahrum bırakılamaz. Verilen yakalama emri üzerine soruşturma, delillerin toplanmasıyla hızlandırılır ve kişi en kısa sürede hâkim önüne çıkarılır.

Gözaltı Kararı ve Yetkili Merciler

Yakalama sonrası şüpheli serbest bırakılmazsa, gözaltına alınan kişi hakkında cumhuriyet savcısının talebiyle gözaltı kararı verilebilir. Bu karar, soruşturmanın sağlıklı yürütülmesi için alınır ve en fazla 24 saat sürer. Ancak toplu suçlarda gözaltı süresinin uzatılması mümkündür; bu durumda süre toplamda 4 günü geçemez.

Gözaltına alınma işlemi yalnızca cumhuriyet savcısının yazılı emriyle yapılabilir. Gözaltına alınan kişinin hakları arasında avukatıyla görüşme, yakınlarına haber verilmesi ve susma hakkı bulunur. Ayrıca gözaltı alma ve ifade alma işlemleri mutlaka Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği çerçevesinde yürütülmelidir.

İfade alma veya sorgu süresince, gözaltına alınan kişi yanında avukat bulundurma hakkına sahiptir. Alma veya sorgu süresince yanında avukat bulunması, savunma hakkı açısından bir güvence oluşturur. Bu süreçte keyfi uygulamalara yer verilmez; çünkü aynı nedenle yakalama işlemi uygulanamaz ve kişi özgürlüğü anayasal koruma altındadır.

Gözaltı Süresi

Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre gözaltı süresi, yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez. Ancak toplu suçlarda, delil toplamanın güçlüğü nedeniyle gözaltı süresinin uzatılması mümkündür. Bu durumda süre, cumhuriyet savcısının talebiyle en fazla üç gün uzatılabilir. Böylece toplam gözaltı süresi dört günü bulur.

Gözaltı süresince kişi, soruşturmanın sağlıklı yürütülebilmesi için soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınır. Eğer gözaltına alınmasını gerektirecek bir nedenin tespit edilememesi veya yakalama sebebinin ortadan kalkması hâlinde kişi derhal serbest bırakılır. Gözaltına alınıp da serbest bırakılan kişiler hakkında, aynı nedenle yeniden işlem yapılamaz.

Yakalama ve Gözaltında Haklar

Yakalanan veya gözaltına alınan kişinin sahip olduğu haklar, Anayasa ve CMK güvencesi altındadır. Yakalama ve gözaltına alma tutanağı düzenlenir ve bu tutanak şüpheliye tebliğ edilir. Yakalama veya nezarethaneye giriş raporunun bir nüshası cumhuriyet savcısı tarafından gözaltına alınanın dosyasına konulur.

Yakalanan ve gözaltına alınan kişiyi, ifadesi alınmadan önce hakları konusunda bilgilendirmek zorunludur. Bu nedenle, gözaltına alınanın kendisine veya vekiline sürece dair bilgiler derhâl tebliğ edilir. Ayrıca, gözaltına alınan kişinin talebi hâlinde yakınlarına haber verilir. Nezarethanelerde gözaltına alınan kişilerin yatmaları ve dinlenmeleri için asgari koşullar sağlanmalıdır.

Yakalama ve Gözaltına İtiraz

Hukuka aykırı şekilde kolluk kuvveti tarafından yapılan yakalama hâlinde, kişi veya vekili itiraz yoluna başvurabilir. Yakalama işlemi bir tutanağa bağlanır ve bu tutanağın hukuka uygunluğu denetlenir. Yakalama sebebi ve hakkındaki iddialar, kişiye derhâl bildirilir. Eğer yakalama sebebinin ortadan kalkması hâlinde kişi serbest bırakılmak zorundadır.

Gözaltına alma işlemine veya gözaltı süresinin uzatılmasına karşı sulh ceza hâkimliğine itiraz edilebilir. Böyle bir durumda, hakim, gözaltının devamına gerek olup olmadığını değerlendirir. Gözaltına alınan kişinin ifadesini alan görevli, aynı zamanda kişinin haklarını ihlal edemez. Hak ihlali tespit edildiğinde, gözaltı kararı iptal edilebilir.

Yakalama ve Gözaltının Hukuki Dayanağı (CMK)

Yakalama ve muhafaza altına almaya ilişkin hükümler, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Yakalama 5’inci maddede belirtilen suç ayrımı gözetilmeksizin yakalama sebebi ve hakkındaki iddialar kişiye bildirilir. Bu aşamada, haklarında yetkili mercilerce verilen yakalama emri veya yakalama emri düzenlenmesi veya tutuklama kararı geçerli dayanak oluşturur.

Gözaltına veya muhafaza altına alınan kişi, muhafaza altına alma ve ifade işlemlerinden önce mutlaka bilgilendirilmelidir. Muhafaza altına alma işlemlerinden önce özgürlüğünün geçici olarak kısıtlandığı, kendisine yazılı olarak anlatılır. Ayrıca, alma ve ifade alma işlemlerinin yürütülmesinde uyulacak usul CMK ve yönetmeliklerle belirlenmiştir. İfade alma işlemleri ile adli kolluk görevleri, hukuka uygun yürütülmek zorundadır.