Çek Hukukunda Süreler

Çek, bir kimsenin mevcut borcunu belirli bir süre sonra alacaklı olan kişiye ödemesini taahhüt eden bir ödeme aracıdır.

Çek Nedir?

Çek, bir kimsenin mevcut borcunu belirli bir süre sonra alacaklı olan kişiye ödemesini taahhüt eden bir ödeme aracıdır. Çekte 3 taraflı ilişki bulunmaktadır. Çekin tarafları, düzenleyen yani keşideci, çeki elinde bulunduran yani hamil ve de muhatap yani bankadır. Çek, banka tarafından güvence altına alınması sebebiyle taraflara güvence sağlamakta olup bu özellik, çekin piyasalarda oldukça sık kullanılması sonucunu da doğurmaktadır.

Çekin Unsurları ve Özellikleri Nelerdir?

Bir kıymetli evrakın çek olarak nitelendirilebilmesi için birtakım unsurların bir arada (aynı kâğıt üzerinde) bulunması gerekmektedir. Çekte bulunması gereken zorunlu unsurlar şunlardır:

·      Çek kelimesi (Türkçe veya senet hangi dilde yazılmış ise),

·      Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havale,

·      Ödeyecek kimsenin ticaret unvanı,

·      Ödeme yeri,

·      Düzenleme tarihi,

·      Düzenleme yeri,

·      Düzenleyenin imzası,

·      Banka tarafından verilen seri numarası ve karekod,

·      Çekin basım tarihi,

·      Çek sahibi gerçek kişi ise TC Kimlik Numarası, tüzel kişi ise MERSİS Numarası.

Çekler, birer ödeme aracı olup para yerine geçen en yakın kambiyo senedidir. Çekte vade olmaz bu sebeple çek görüldüğünde ödenir. Çek, bir havale işlemidir. Düzenleyen ile banka arasında yapılan çek anlaşması ile düzenleyen, çeki elinde bulunduran ve alacaklı olan kişiye karşı olan borcunu ödeme işini bankaya havale eder. Böylelikle çeki elinde bulunduran kişi bir nevi çek üzerindeki meblağı bankadan tahsil etmiş olur.

Çekte İbraz Süreleri

Çekin üzerinde yazılı olan meblağın çeki elinde bulunduran kimse tarafından tahsil edilebilmesi için çeki elinde bulunduran kimse tarafından kanunda belirlenen ibraz süreleri içerisinde çekin bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir. Kanunda belirlenen süreler içinde bankaya ibraz edilmeyen çekler, tahsil kabiliyetini kaybedecektir.

Çek ibraz süreleri, Türk Ticaret Kanunu’nun 796. maddesinde açıkça düzenlenmiş olup bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Yani çeklerin bu süreler içinde bankaya ibraz edilmemesi halinde çeklerin başka bir zaman bankaya ibraz edilmesi gibi bir durum söz konusu olmayacaktır.

Çekin ibraz süreleri, çekin düzenlendiği yer ile çekin ödeneceği yer arasındaki mesafeye göre belirlenmiştir. Kanun hükmüne göre çekin ibraz süreleri şu şekilde olmalıdır:

·      Çek, düzenlendiği yerde ödenecek ise çek, düzenleme tarihinden itibaren 10 gün içinde bankaya ibraz edilmelidir. Örneğin Bursa ilinde düzenlenen bir çekin ödeneceği yer de Bursa ili olarak gösterilmişse çeki elinde bulunduran kişi bu çeki, 10 gün içinde bankaya ibraz etmekle yükümlüdür.

·      Çek, düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecek ise çek, düzenleme tarihinden itibaren 1 ay içinde bankaya ibraz edilmelidir. Örneğin Uşak ilinde düzenlenen bir çekin ödeneceği yer Adana ili olarak gösterilmişse çeki elinde bulunduran kişi bu çeki, 1 ay içinde bankaya ibraz etmekle yükümlüdür.

·      Çek, düzenlendiği ülkeden başka bir ülkede ödenecekse ancak bu ülkelerin ikisi de aynı kıtada yer alıyor ise çek, düzenleme tarihinden itibaren 1 ay içinde bankaya ibraz edilmelidir. Örneğin Almanya ülkesinde düzenlenen bir çekin ödeneceği yer İtalya ülkesi olarak gösterilmişse, 2 ülke de aynı kıtada yer aldığı için çeki elinde bulunduran kişi bu çeki, 1 ay içinde bankaya ibraz etmekle yükümlüdür.

·      Bir Avrupa ülkesinde düzenlenen ancak Akdeniz’e sahili olan bir ülkede ödenecek olan veya Akdeniz’e kıyısı olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenecek olan çekler de aynı kıtada yer alıyor gibi kabul görür ve bu çeklerin de düzenleme tarihinden itibaren 1 ay içinde bankaya ibraz edilmesi gerekmektedir.

·      Çek, düzenlendiği ülkeden başka bir ülkede ödenecekse ancak bu ülkelerin ikisi de farklı kıtada yer alıyor ise çek, düzenleme tarihinden itibaren 3 ay içinde bankaya ibraz edilmelidir. Örneğin Fransa ülkesinde düzenlenen bir çekin ödeneceği yer Kanada ülkesi olarak gösterilmişse, 2 ülke de farklı kıtada yer aldığı için çeki elinde bulunduran kişi bu çeki, 3 ay içinde bankaya ibraz etmekle yükümlüdür.

Çekin ibrazı, mesai saatleri içinde ve hafta içinde yapılabilir. Bu nedenle çekin ibraz süresinin son günü hafta sonuna veya tatil gününe denk geldiğinde ilk mesai gününe kadar süre uzatılmış sayılabilir.

Çekin Süresinde İbraz Edilmemesi

Çekin ibraz süreleri kanun tarafından belirlenmiş olup bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Bu sebeple ibraz süresi içinde ibraz edilmeyen çekler, tahsil kabiliyetini kaybeder. Yani süresi içinde ibraz edilmeyen çeklerde yer alan haklar her ne olursa olsun çeki elinde bulunduran kimse bu hakları temin edemeyecektir. Üstelik süresi içinde ibraz edilmeyen çekler bakımından çeki düzenleyen kimseye yani borçluya karşı da çek alacağı sebebiyle kambiyo hukukuna özgü takip başlatılamaz.

Çekin süresinde ibraz edilmemesi halinde çeki düzenleyen kişinin çekten cayma hakkı da doğmaktadır. Düzenleyen çekten cayma hakkını kullanarak süresi içinde ibraz edilmeyen çekten sorumluluğunun ve bu çek sebebiyle herhangi bir borcunun bulunmadığını ileri sürmüş olur.

Düzenleyen tarafından çekten cayılması halinde bankaya çek anlaşması ile verilen ödeme yetkisi geri alınmış olur. Ancak düzenleyenin çekten caymaması halinde bankanın ödeme yetkisi sona ermeyecektir.

NOT: Çekin mücbir sebepler nedeniyle süresi içinde ibraz edilememesi halinde düzenleyen, çekten cayma hakkını kullanamaz.

Mücbir Sebepler Nedeniyle Çekin Süresinde İbraz Edilememesi

Çekin mücbir sebepler yani çeki elinde bulunduran kimsenin elinde olmayan sebeplerle süresi içinde ibraz edilememesi halinde ibraz için kanun tarafından belirlenen süre uzar. Böyle bir durumda çeki elinde bulunduran kimse mücbir sebebi, çeki ciro eden kişiye ihbar etmeli, bu ihbarı çeke kaydetmeli, çekin altına yerini ve tarihi de yazmalıdır.

Mücbir sebep ortadan kalktığı anda çeki elinde bulunduran kimse, çeki ibraz etmelidir. Ancak mücbir sebep, ibraz süresinin bitiminden önce olursa ve çeki elinde bulunduran kimsenin bu sebebi kendinden önce gelen borçluya ihbar ettiği günden itibaren 15 günden fazla devam ederse, çekin ibrazına ve protesto çekilmesine veya buna eş değerde bir belirlemeye gerek kalmaksızın başvurma hakkı kullanılabilir.

Çekte Zamanaşımı

Çekte zamanaşımı süresi, kanunda sayılan ibraz sürelerinin bitiminden itibaren 3 yıldır. Yani, çekin ibraz süresinin dolduğu günden itibaren geçen 3 yıl süre sonunda çek zamanaşımına uğramış kabul edilecektir.

Zamanaşımına uğrayan çekin tahsil kabiliyeti kalmayacağı gibi genel haciz yolu ile takip yapmak dahi mümkün olmayacaktır. Zamanaşımına uğramış çek, kambiyo senedi vasfını da yitirecek ve açılacak olan davalarda yazılı delil başlangıcı olarak kullanılabilecektir. Zamanaşımına uğramış çeke karşı sebepsiz zenginleşme davası açılabilir.

Çekte Sebepsiz Zenginleşme Davası

Çekte sebepsiz zenginleşme davası, çeki elinde bulunduran kimsenin çekten doğan haklarını tahsil kabiliyetinin kalmadığı zamanlarda başvurulan bir diğer tahsil yoludur.

Çeke dayalı alacağa ilişkin sebepsiz zenginleşme davası açılabilmesi için çekin süresi içinde ibraz edilmemiş olması, çekin zamanaşımına uğramış olması gibi çekten doğan alacak hakkını sona erdiren sebeplerin meydana gelmiş olması gerekmektedir. Her ne kadar bu durumlarda çeki elinde bulunduran kimsenin çekten doğan alacakları sona ermiş olsa da çeki düzenleyen kimse, çeki elinde bulunduran kişiye karşı, onun uğradığı zarar sebebiyle zenginleştiği oranda sorumlu tutulacaktır.

Çeke dayalı alacağın sebepsiz zenginleşme davası ile talep edilebilmesi için şu şartların gerçekleşmiş olması gerekmektedir:

·      Kanunda yer alan zorunlu unsurların barındırıldığı hukuken geçerli bir çek mevcut olmalı,

·      Çeki elinde bulunduran kimsenin çekten doğan hakkı bir şekilde sona ermiş olmalı,

·      Çeki elinde bulunduran kimsenin çekten doğan hakkını tahsil edememesi sebebiyle zararı meydana gelmiş olmalı,

·      Düzenleyen çeki elinde bulunduran kişinin aleyhinde olağan dışı kazanç elde ederek zenginleşmiş olmalıdır.

NOT: Zamanaşımına uğrayan çek sebebiyle açılacak olan sebepsiz zenginleşme davası, çekin zamanaşımına uğradığı tarihten itibaren 1 yıl içinde açılmalıdır.

Konuyla İlgili Hizmetlerimiz:

https://www.latifcembaran.com/ticaret-hukuku-avukati

https://www.latifcembaran.com/borclar-hukuku

Benzer Blog Yazılarımız:

https://www.latifcembaran.com/blog/cek-kirdirma-nedir

https://www.latifcembaran.com/blog/ticari-davalarda-zorunlu-arabuluculuk

https://www.latifcembaran.com/blog/limited-sirket-ortaklarinin-sirket-borclarindan-ve-amme-alacaklarindan-sorumlulugu

https://www.latifcembaran.com/blog/cek-nedir-nasil-duzenlenir

https://www.latifcembaran.com/blog/karsiliksiz-cek