Cezai şart genel tanım itibariyle sözleşme içerisinde belirtilen borcun hiç ifa edilmemesi veya gereği gibi ifa edilmemesi sebebi ile borçludan istenebilecek bedeldir. Cezai şarta ilişkin mevzuat maddeleri Türk Borçlar Kanunu içerisinde düzenlenmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu içerisinde özel olarak cezai şarta ilişkin hükümler düzenlenmemiştir.
Cezai şart genel tanım itibariyle sözleşme içerisinde belirtilen borcun hiç ifa edilmemesi veya gereği gibi ifa edilmemesi sebebi ile borçludan istenebilecek bedeldir. Cezai şarta ilişkin mevzuat maddeleri Türk Borçlar Kanunu içerisinde düzenlenmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu içerisinde özel olarak cezai şarta ilişkin hükümler düzenlenmemiştir.Cezai Şartın Geçerliliği
İş Kanunu içerisinde özel olarak düzenlenmediği için cezai şartın iş sözleşmelerinde geçerli olabilmesi için bakılması gereken nokta Yargıtay içtihatlarıdır. İçtihatlardan yola çıkarak cezai şartın iş sözleşmelerinde geçerli olabilmesi için karşılıklı olması ve haklı sebebin ortada bulunmaması gerektiği sonucuna ulaşılır. İş sözleşmelerinde hem çalışan haklarını hem de işveren haklarını koruma amacı güdüldüğü için cezai şartın orantılı olması gerekmektedir. Bunun yanında cezai şart karşılıklı olmak zorundadır. Yalnızca işveren lehine hazırlanan cezai şart geçerli olmaz. Bu şart işçi adına geçerlilik kazanmaz. Ancak yalnızca işçi lehine düzenlenmiş olan cezai şart hükmü her iki tarafı da bağlar niteliktedir.
Belirli Süreli İş Sözleşmelerinde Cezai Şart
Belirli süreli iş sözleşmeleri genel uygulama değildir. Genel uygulama belirsiz süreli iş sözleşmeleridir. Bu noktada bilinmelidir ki belirli süreli iş sözleşmeleri süre dolunca kendiliğinden sona erer. Ancak her iki taraf da sözleşmenin sona ermesini istemediğini belirtirse sözleşme en baştan beri belirsiz süreli iş sözleşmesi kabul edilir ve sözleşme hükümleri devam eder. İş sözleşmelerindeki cezai şart hükmü de yalnızca belirli süreli iş sözleşmeleri içerisinde görülebilir. Belirsiz süreli iş sözleşmeleri içerisinde ceza şart bulunmaz. Belirli süreli iş sözleşmelerinde cezai şart iki şekilde uygulanabilir;
1-) İşveren tarafından işçi için yapılan bazı mesleki eğitim nedenli harcamalar karşılığında iş sözleşmesinin belirlenecek herhangi bir tarihten önce feshi dolayısıyla cezai şart uygulanabilir.
2-) Belirlenen süre dolmadan, haklı sebep de ortada yokken sözleşmenin feshedilmesi dolayısıyla cezai şart uygulanabilir.
Cezai Şartın Fahiş Olması
İş sözleşmeleri içerisine cezai şart konurken ölçülülük esasına dikkat edilmelidir. Sözleşmelerde yazan fahiş cezai şart miktarları anlaşma olsa bile sonradan itiraz edildiğinde anlaşma şeklindeki gibi kabul edilmez. Hakim bu konuyu kendisi dikkate alır. Bu noktada hakim cezai şart miktarını düşürebilir.