Evlilik devam ettiği sürece eşler çocukların velayetine birlikte sahip olurlar. Fakat çiftler, boşanma yoluna başvururlarsa boşanma davasında hakim çocukların velayeti hakkında kararını verir. Bu kararı verirken göz önünde bulundurduğu etkenlere ve kararına saygı duyup uygulanması boşanan eşlerin sorumluluğu haline gelir.
Evlilik devam ettiği sürece eşler çocukların velayetine birlikte sahip olurlar. Ancak olası bir boşanma durumunda çocukların velayetine ilişkin aykırılıklar çıkabilir. Bu noktada boşanma davasında hakim çocukların velayeti hakkında kararını verir. Bu kararı verirken göz önünde bulundurduğu etkenlere ve kararına saygı duyup uygulanması boşanan eşlerin sorumluluğu haline gelir. Velayetin değiştirilmesi davası ise velayet verilen kişinin durumunda bir değişiklik meydana gelmesi sonucu velayetin değiştirilmesi amacıyla açılan davadır.
Velayetin Değiştirilmesinin Nedenleri
Velayete sahip olan kişinin durumunda velayetin sorumluluklarını aksatacak bir durumun meydana gelmesi gerekmektedir. Bu şartlar pek çok farklı şekilde karşımıza çıksa da en yaygın olarak görülenler şunlardır;
1-) Anne veya babanın başkasıyla evlenmesi
2-) Anne veya babanın başka yere taşınması
3-) Anne veya babanın ölmesi
Bu ve bunlar gibi durumlar ortaya çıktığında hakim kendiliğinden ya da eşlerden birinin talebi üzerine velayetin değiştirilmesine karar verebilir. Velayetin değişmesi durumunda da yine velayete sahip olmayan eşin çocuğun bakım ve eğitim sorumluluklarına katılma ödevi bulunduğu unutulmamalıdır. Bu katılma iştirak nafakası olarak göz önüne çıkar. Mevzu bahis nafaka kararın kesinleşmesi ile ödeme yükümlülüğü doğurur.
Ortak Velayet
Anne ve baba boşanma aşamasında veya daha sonra çocukların velayetini ortak olarak alma konusunda bir anlaşmaya varmış durumdalarsa mahkemeden ortak velayet verilmesini talep edebilirler. Ortak velayete ilişkin Milli mevzuatlarımızda düzenleme bulunmaz. Pratikte ortak velayet uygulanırken Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin hükümlerinden yararlanılır. Ancak evlilik birliğinin olmadığı durumlarda anne ve babanın çocuk üzerinde eşit haklara sahip olmasının çocuk üzerinde olumsuz psikolojik etkileri olması oldukça muhtemeldir. Bundan sebep mahkeme ortak velayet talebini titizlikle inceleyip çocuğun menfaatlerini düşünerek karar vermelidir.
Velayetin Değiştirilmesi İçin Yargılama Usulü
Velayete ilişkin davalar çekişmesiz yargı işi olarak kabul edilmektedir. Çekişmesiz yargı işi söz konuş olduğunda basit yargılama usulü devreye girer. Ancak velayet davalarında duruşmasız karar verilmesi mümkün değildir. Duruşma yapılmalı taraflar dinlenmeli ve bunların akabinde karar verilmelidir. Velayete ilişkin davalarda görevlendirilmiş mahkemeler Aile Mahkemeleri’dir. Yargıtay kararları ışığında davacının kendi yerleşim yerine ait Aile Mahkemesi’nde davayı açabileceği kabul edilir.